GS. Trần Quốc Vượng (1934-2005) là con út trong một gia đình trí thức Nho học “cuối mùa”, nguyên quán ở Duy Tiên, Hà Nam nhưng ông được sinh ra và lớn lên tại Kinh Môn, Hải Dương. Kế thừa những tri thức của gia đình, lại được học tập tại hệ thống trường Pháp, người con của sông Châu-núi Đọi-họ Trần ấy đã sớm bộc lộ tư chất thông minh, xuất sắc hơn người. Trở thành sinh viên khóa I của Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, được may mắn thụ giáo những người thầy nổi tiếng và uyên bác như các giáo sư: Đào Duy Anh, Trần Văn Giàu, Trần Đức Thảo, Cao Xuân Huy, Đặng Thai Mai, Nguyễn Mạnh Tường... năm 1956, sau khi tốt nghiệp, Trần Quốc Vượng được giữ lại làm tập sự trợ lý cho GS. Đào Duy Anh tại Bộ môn Cổ sử Việt Nam. Ông đã gắn trọn cuộc đời mình với sự nghiệp đào tạo, nghiên cứu của Khoa Lịch sử, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (nay là Khoa Lịch sử, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQGHN).

GS. Trần Quốc Vượng là người đã có công khai mở và gây dựng nhiều ngành khoa học mới, môn học mới. Từ năm 1980 đến năm 1993, ông làm Chủ nhiệm Bộ môn Khảo cổ học và từ năm 1989 đến 2005 là Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu liên Văn hoá-Lịch sử. Từ năm 1993 đến 1996, GS. Trần Quốc Vượng làm Trưởng môn Văn hoá học của Trường Đại học Đại cương, Đại học Quốc gia Hà Nội. Từ năm 1998 cho đến khi qua đời năm 2005, Giáo sư là Chủ nhiệm Bộ môn Văn hóa học và Lịch sử Văn hoá Việt Nam.